به گزارش ماين نيوز، روش‌های فراوانی برای اکتشاف کانسارهای پنهان وجود دارد که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به ژئوفیزیک هوایی و حفاری اکتشافی اشاره کرد. درحال‌حاضر ایران در حوزه زمین‌شناسی اقداماتی برای شناسایی کانسارهای پنهان با استفاده از روش ژئوفیزیک هوایی انجام داده که از نمونه‌های بارز آن می‌توان به آنومالی‌های ۳و ۴و ۵ معدن گل‌گهر اشاره کرد. اما از آنجایی که بخش عمده‌ای از ذخایر معدنی در اعماق زمین قرار گرفته و نیازمند عملیات حفاری است به دلیل بالا بودن میزان هزینه‌های حفاری تنها بخشی که به‌صورت جدی وارد این حوزه شده سازمان‌های دولتی هستند و به عنوان متولی این بخش شناخته شده‌اند.
سیداحمد مشکانی استاد دانشگاه معدن و کارشناس این حوزه درباره اکتشاف کانسارهای پنهان و اهمیت آن گفت: ذخایر معدنی در نقاط مختلف و بسیار پراکنده قرار گرفته‌اند و در صورتی که فناوری‌های مورد نیاز برای برداشت این ذخایر وجود داشته باشد امکان بهره‌برداری و استخراج آنها فراهم خواهد شد. یکی از این موارد کانسارهایی است که هیچگونه شواهد زمین‌شناختی از وجود آنها روی زمین دیده نمی‌شود و از آنها به‌عنوان کانسارهای پنهان یاد می‌شود. وی افزود: رخنمون و شواهد زمین‌شناسی کانسارهای پنهان را نمی‌توان در سطح زمین مشاهده یا اکتشاف کرد و معمولا این کانسارها از عمق چند ده سانتیمتری زمین تا اعماق بیشتر که به حدود ۳ کیلومتری زمین می‌رسد قرار گرفته‌اند و به‌دلیل نبود شواهد زمین‌شناختی سطحی این ذخایر از چشم اکتشاف‌گران و معدنکاران دور مانده‌اند. جایگاه کانسارهای پنهان در مناطقی همچون زیر دشت‌ها، آبرفت‌ها، خاک‌ها، اعماق دریا و اقیانوس‌ها و یا در سطوح زیرین سنگ‌ها قرار گرفته‌اند که با اکتشاف معادن پنهان و استخراج آنها رونق اقتصادی قابل توجهی در بخش معدن به وجود می‌آید و مسیر حرکت کشور به سمت توسعه معدنی و صنعتی پیش خواهد رفت. بنابراین کشف چنین کانسارهایی روزبه‌روز در دنیا بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
تغییر رویکرد معدنکاریوی گفت: هم‌اکنون بسیاری از کشورها به سمت اکتشاف و بهره‌برداری از کانسارهای پنهان روی آورده و با انجام سرمایه‌گذاری‌های کلان در حال اکتشاف و بهره‌برداری از آنها هستند. به‌عنوان مثال کشور شیلی پروژه‌ای برای اکتشاف و برداشت ذخایر پنهان معدنی تعریف کرده و فعالیت‌هایی برای برداشت از کانسارهای پنهان موجود در آبرفت‌ها انجام داده است. به این ترتیب که در مرحله نخست با بررسی شواهد ناحیه‌ای برای کانسارهای شناخته‌شده مدل‌هایی به‌دست می‌آید، سپس براساس آنها نسبت به پیدایش ذخایر پنهان موجود در نقاط مختلف اقدام می‌شود.
وی افزود: پدیده‌های زمین‌شناسی در مقیاس ناحیه‌ای شامل ساختارهای زمین‌شناسی، ماگماتیسم و پلوتونیسم، رابطه زمان و مکان کانی‌سازی و زون‌های متالوژنی است که با تلفیق و بررسی این اطلاعات، مدل‌هایی به‌دست می‌آید و در نتیجه مناطق امیدبخش و دارای کانسار پنهان شناسایی شده و عملیات بعدی اکتشافی روی آنها انجام می‌شود.
مشکانی درباره تکنیک‌هایی که برای اکتشاف کانسارهای پنهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفت: یکی از روش‌هایی که در شناسایی کانسارهای پنهان کاربرد فراوانی دارد ژئوفیزیک هوایی بلند پرواز و کوتاه پرواز است. در واقع از این روش برای اکتشاف و شناسایی محل احتمالی آنها و ساختارهای زمین‌شناسی در مقیاس ناحیه‌ای، محلی و ذخایری که خواص مغناطیسی آنها به کار گرفته می‌شود و می‌توان به کانسارهای آهن، قطب‌های پتاسیک کانسارهای پورفیری مس، کانسارهای طلای اپی‌ترمال و کانسارهای تیتانومگنتیت اشاره کرد.
وی افزود: یکی دیگر از روش‌هایی که برای اکتشاف کانسارهای پنهان مفید است روش‌های ژئوشیمیایی از قبیل لیتو ژئوشیمیایی، هیدرو ژئوشیمیایی، ژئوبوتانی و ژئوشیمی خاک است. به‌عنوان مثال در آب‌های زیرزمینی یا آب چشمه‌ها که از سطح کانسارهای پنهان عبور کرده‌اند نمونه‌برداری کرده و محل احتمالی ذخیره را مشخص می‌کنند و یا از نوع گیاه یا اندام گیاه به کانسارهای پنهان پی می‌برند. همچنین استفاده از روش‌های دیگر همچون روش‌های ژئوفیزیکی و چاه‌پیمایی، روش رادار هوایی و زمینی و تکنیک گازها نیز می‌تواند به پیدایش و شناسایی کانسارهای پنهان کمک برساند.
شناسایی ذخایر گل‌گهر با ژئوفیزیک هواییاین استاد دانشگاه در ادامه اظهار کرد: یکی از اقداماتی که در گذشته در ایران برای شناسایی محدوده‌های معدنی و کانسارهای پنهان استفاده شده، روش ژئوفیزیک هوایی کوتاه پرواز در منطقه سیرجان مربوط به معدن گل‌گهر و شناسایی آنومالی‌های ۳ و۴ و ۵ است که درحال‌حاضر در حال اکتشافات تکمیلی یا بهره‌برداری هستند. همچنین با استفاده از این روش ذخیره بزرگی از سنگ‌آهن در نزدیکی معدن سنگان به وسیله گروه ژئوفیزیک هوایی سازمان زمین‌شناسی یافت شده است که با بهره‌برداری و استخراج آن شاهد افزایش میزان ذخایر سنگ‌آهن در کل کشور خواهیم بود.
جایگاه ویژه حفاری‌های اکتشافیوی به یکی دیگر از روش‌های مهمی که در بخش اکتشاف کانسارهای پنهان از اهمیت بالایی برخوردار است اشاره کرد و افزود: استفاده از عملیات حفاری برای شناسایی محدوده‌های معدنی هم‌اکنون از جایگاه مناسب و ویژه‌ای برخوردار است و بسیاری از کشورها با تکیه بر این موضوع و استفاده از آخرین تجهیزات و فناوری‌ها و همچنین پایین بودن نرخ عملیات حفاری نسبت به انجام عملیات اکتشاف حفاری اقدام می‌کنند. این در حالی است که در ایران به دلایل مختلف همچون بالا بودن میزان هزینه تمام‌شده در هر متر از ۱۸۰هزار تومان تا ۳۵۰هزار تومان باعث شده تا تمایل کمی برای ورود سرمایه‌گذار به این بخش وجود داشته باشد. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته این هزینه ۳ تا ۶ دلار در هر متر بیشتر نیست.
وی با اشاره به اینکه در اختیار نداشتن دانش فنی و تکیه بر دانش تجربی افراد فعال در این بخش و استفاده از دستگاه‌های حفاری قدیمی از دیگر عواملی است که باعث شده عملیات‌های حفاری نتیجه قابل توجهی به همراه نداشته باشد، افزود: درحال‌حاضر در ایران نبود اطلاعات پایه و در اختیار نداشتن دانش فنی باعث شده فعالیتی برای شناسایی و استفاده از روش‌های یادشده برای کانسارهای پنهان انجام نشود.
بعد سوم فعالیت‌های اکتشافیبهروز برنا، معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی درباره اکتشاف کانسارهای پنهان و اینکه آیا در ایران اقدامی در این زمینه انجام شده است، اظهار کرد: بعد سوم انجام فعالیت‌های اکتشافی مربوط به حفاری‌های عمیق برای شناسایی کانسارهای پنهان معدنی است و هم‌اکنون در ایران نیز فعالیت‌هایی در حال انجام است، به گونه‌ای که بسیاری از حفاری‌ها به مراحل عمیق رسیده و دلیل آن را می‌توان وجود ذخایر بزرگی از مواد معدنی همچون ذخایر مس با تناژ بالا در کشور دانست که حفاری‌های عمیق را می‌طلبد.
وی به یکی از اقداماتی که در زمینه حفاری‌های عمیق برای کشف کانسارهای پنهان انجام شده اشاره کرد و گفت: در نزدیکی معدن سنگان عمق حفاری‌های انجام‌شده به حدود ۷۰۰متر می‌رسد و این موضوع نشان از پیشرفت ایران در حوزه فعالیت‌های اکتشافی عمیق را می‌دهد.
وی افزود: ذخایر مواد معدنی دارای ۳ بعد طول، عرض و عمق است و در صورتی که این ابعاد مشخص نباشد به آن ذخایر پنهان گفته می‌شود و نیاز است تا برای اکتشاف از روش‌های نوین اکتشافی استفاده شود. درحال‌حاضر سازمان زمین‌شناسی ۱۵سال است که اقداماتی را برای شناسایی کانسارهای پنهان مواد معدنی انجام داده و با بکارگیری روش‌های ژئوفیزیک هوایی، ژئوشیمی، دورسنجی و هیدروژئوشیمی برای شناسایی کانسارهای پنهان به نتایج قابل توجهی رسیده است.
برنا اظهار کرد: بیشترین ذخایری که در ایران مورد اکتشاف قرار گرفته از دو بعد طول و عرض آنها بوده و بعد سوم یعنی عمقی مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. اما هم‌اکنون با توجه به گسترش و پیشرفت در فعالیت‌های معدنی شاهد انجام فعالیت‌های اکتشافی در عمق‌های بالا هستیم. طبق آمار موجود تا پایان سال ۸۹ بیش از ۱۲هزار محدوده امیدبخش در کشور با استفاده از همین روش شناسایی شده و آن را می‌توان حاصل قطب‌های ۲۰ گانه اول و ۲۰ گانه دوم دانست.
معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی معتقد است برای اجرای فعالیت‌های اکتشافی یکی از مهم‌ترین بخش‌ها مربوط به عملیات‌های حفاری است و لازم است برای تسریع و پیشرفت فعالیت اکتشافی از تجهیزات و فناوری‌های نوین استفاده شود، چرا که در شرایط مختلف و بسته به فعالیت‌های اکتشافی نوع دستگاه و تجهیزات حفاری متفاوت خواهد بود و همین امر سرمایه‌های کلانی را برای این بخش می‌طلبد.
وی خاطرنشان کرد: هم‌اکنون فعالیت‌های اکتشافی عمیق در نقاط مختلف دنیا با استفاده از تجهیزات و فناوری‌های روز حفاری و در اعماق بسیار پایین از سطح زمین انجام می‌شود. البته لازم به یادآوری است که درحال‌حاضر تعداد محدودی از پیمانکاران حفاری با توجه به این امر با بستن قرارداد نسبت به وارد کردن ماشین‌آلات و دستگاه‌های حفاری که گاهی نو و برخی کارکرده هستند اقداماتی را انجام داده‌اند تا بتوانند گام‌های بلندی برای اجرای پروژه‌های اکتشافی خود و رسیدن به نتیجه مطلوب بردارند.
وی افزود: یکی از راهکارهای سرعت دادن به اکتشاف ذخایر پنهان مجهزشدن به تجهیزات و فناوری‌هایی است که در عملیات حفاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هزینه بالای حفاری‌های اکتشافیوی با بیان اینکه نوع حفاری‌ها و عمق مورد نظر روی میزان هزینه‌های عملیات تاثیر قابل توجهی دارد در ادامه گفت: میزان هزینه‌های این بخش رقمی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰هزار تومان برای هر متر است که در مجموع برای اجرای عملیات هزینه بالایی را می‌طلبد. البته لازم به یادآوری است که عمق حفاری‌ها بسته به نوع رخنمون و کانی‌سازی‌ها و جایگاه آنها متفاوت و متغیر است و هزینه‌ها بر این اساس تعیین می‌شوند.
برنا عنوان کرد: در منطقه سنگان ۴۰ محدوده امیدبخش با استفاده از روش‌های حفاری شناسایی شده‌اند. از طرفی عملیات اکتشاف به ۴ مرحله شناسایی، پی‌جویی اکتشاف عمومی و اکتشاف تفصیلی تقسیم می‌شود و در مرحله آخر می‌توان میزان ذخایر موجود در منطقه را برآورد و اعلام کرد. ذخایر پنهان ایران بیشتر کانی‌های فلزی همچون مس، آهن و مولیبدن است. اما باید توجه داشت که امکان تشکیل دیگر کانی‌های پنهان نیز وجود دارد و تنها به کانی‌های فلزی محدود نمی‌شود و بسته به نوع سنگ عمق نفوذ کانی‌سازی دارد. درحال‌حاضر از ۴۸ نوع کانی‌سازی در جهان ۳۳ تیپ در کشور وجود دارد که نشان‌دهنده تنوع بالای مواد معدنی است.
وی افزود: درحال‌حاضر شرکت‌های بزرگ معدن همچون ریوتینتو، بی‌اچ‌پی بیلتون و آنگلوامریکن و... که فعالیت‌های بسیاری در حوزه معدنکاری انجام داده‌اند جزو قدرت‌های جهان در این حوزه شناخته شده‌اند، اما این موضوع که آیا سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ایران توان لازم برای حضور در این بخش را دارند باید گفت که اینچنین نیست، چراکه به‌دلیل میزان ریسک بالای معدنکاری بخش خصوصی تمایلی برای حضور در این بخش ندارد. گفتنی است بیشتر فعالیت‌های معدنکاری در ایران در ابتدا به‌دست دولت و حاکمیت آغاز شده و زمینه برای ادامه فعالیت به دیگر بخش‌ها سپرده شده است.
